Focusgroep voor je scriptie

Een focusgroep is een onderzoeksmethode waarbij je meerdere mensen in een groep over een onderwerp laat discussiëren. Als onderzoeker stel je vragen en de groep gaat daarover met elkaar in gesprek. Het is de bedoeling dat er interactie ontstaat tussen de deelnemers. Uit die interactie kun jij diepere inzichten halen over ideeën, situaties of meningen van verschillende mensen. 

Een focusgroep-interview is een niet-typisch interview waarbij je meerdere mensen samenbrengt en hen in gesprek laat gaan over specifieke vragen. Als onderzoeker stel jij (vaak vooraf vastgestelde) vragen aan de hele groep en stuur je het gesprek tussen de groepsleden aan. Zij gaan met elkaar in discussie over de vragen.

Via het interview in groepsverband verzamel je zo uitgebreid mogelijke data over je onderwerp. Een focusgroep-interview leidt tot kwalitatieve data: meningen, ervaringen of anekdotes die meestal niet in cijfers zijn uit te drukken. 

Een focusgroep duurt meestal minimaal 45 minuten en maximaal 90 minuten. Je kunt voor je onderzoek ook meerdere focusgroepen organiseren, zodat je bij verschillende groepen data verzamelt.

Een focusgroep is een passende onderzoeksmethode voor allerlei typen sociaal onderzoek. Het grote voordeel van een focusgroep-interview is dat in de interactie tussen mensen interessante inzichten of meningen naar boven kunnen komen. Je kunt dit type onderzoek dan ook goed gebruiken om bijvoorbeeld inzicht te krijgen in patiëntervaringen, politieke meningen of ideeën voor een nieuw product of dienst. Ook voor marktonderzoek zijn focusgroepen passend. 

Houd er wel rekening mee dat een focusgroep-interview best veel van je vraagt als onderzoeker. Let in elk geval op het volgende als je voor focusgroepen kiest voor je scriptie:

• Kies bij voorkeur alleen voor focusgroepen als je vaker interviews hebt afgenomen. Een focusgroep-interview vraagt meer van jou als interviewer dan een-op-een-interviews, omdat je het hele gesprek moet aansturen. Overweeg liever individuele interviews als je weinig interviewervaring hebt of neem in dat geval een proef-focusgroep af om jezelf deze methode eigen te maken.

• Pas goed op bij heel gevoelige onderwerpen. Mensen vinden het soms spannend om in een groepssetting iets los te laten over heel persoonlijke dingen, zeker als niet iedereen hetzelfde heeft meegemaakt. Kijk dus goed of deze interviewmethode voor jouw onderwerp wel passend is. 

• Neem je rol als gespreksaanstuurder serieus. Je bent niet alleen interviewer, maar leidt ook het groepsgesprek. Stuur het gesprek bijvoorbeeld bij als je merkt dat iemand wel heel veel aan het woord is of als het gesprek de verkeerde kant op gaat.

• Neem eventueel een assistent mee die je helpt om het gesprek in goede banen te leiden.

• Zorg voor goede opnameapparatuur om het gesprek op te nemen, zodat je de gesprekken later kunt transcriberen voor je data-analyse. Vraag altijd van tevoren om toestemming van de deelnemers om het gesprek op te nemen. 

Voor je scriptie-onderzoek kun je één of meerdere focusgroep-interviews opzetten. Je keuzes daarin hangen af van het aantal mensen dat je wilt bevragen en van het aantal beschikbare respondenten. 

Bij het selecteren van de steekproef (de uiteindelijke focusgroep) kijk je naar het doel van je onderzoek en ook naar het aantal beschikbare respondenten. Verder moet je onder andere de volgende keuzes maken over de focusgroepen:

• Kies je voor een homogene of heterogene focusgroep? Bij een homogene groep hebben de respondenten een soortgelijke achtergrond, functie, leeftijd, afkomst, etc. De mensen uit de steekproef lijken op elkaar. Dat heeft als voordeel dat mensen zich vaak beter durven uiten en zich meer op hun gemak voelen. Het risico van een homogene groep is dat respondenten gaan groepsdenken en elkaar weinig kritische vragen stellen. Bij een heterogene focusgroep zal je eerder verschillende meningen horen, wat voor de discussie interessant kan zijn. Je moet bij een heterogene focusgroep wel extra goed opletten dat iedereen aan het woord komt en dat mensen respectvol reageren en elkaar laten uitpraten. 

• Hoe groot worden je focusgroepen? Meestal ga je uit van maximaal 8-10 respondenten per focusgroep. Heb je voor ogen om 30 respondenten te ondervragen? Dan is het niet passend om al die respondenten aan één focusgroep te laten deelnemen. Je kunt dan beter drie of vier afzonderlijke sessies plannen. Elke respondent zit dan in één van de focusgroepen.

• Waar laat je de focusgroepen plaatsvinden? Vaak is het prettig als dit een neutrale plek is waar niet sommige mensen zich wel en andere mensen zich niet thuis voelen. Kies bijvoorbeeld voor een aparte onderzoeksruimte binnen jouw onderwijsinstelling.

Als onderzoeksmethode heeft een focusgroep-interview zowel voor- als nadelen. Dat geldt uiteraard voor elke vorm van interviewen, dus ook voor bijvoorbeeld gestructureerde interviews of ongestructureerde interviews. 

Dit zijn de belangrijkste voordelen:

• Het is een efficiënte interviewmethode, omdat je meerdere mensen tegelijk interviewt. Daardoor krijg je in relatief weinig tijd veel data. 

• De interactie tussen deelnemers levert vaak interessante inzichten op. Zo kunnen mensen elkaar bevragen op dingen die niet helemaal duidelijk zijn. Als respondenten elkaar tegenspreken, levert dat mogelijk nieuwe voor- of tegenargumenten op.

• Een groepsgesprek voelt vaak minder spannend en formeel dan een individueel interview.

• Het is een vrij flexibele onderzoeksmethode, omdat je het gesprek altijd kunt bijsturen. 

• Als iedereen in de focusgroep hetzelfde heeft meegemaakt, schept dat een band en zijn mensen mogelijk meer open in een focusgroep dan in een een-op-een-gesprek.

Er kleven ook nadelen aan een focusgroep:

• Het kan lastig zijn om tijdstippen te vinden waarop alle respondenten uit de focusgroep beschikbaar zijn. Agenda-technisch is het soms een uitdaging om een focusgroep op te zetten, zeker als je een groot aantal deelnemers hebt.

• In een groep ben je vaak langer bezig met één vraag of gesprekspunt. Ga uit van minimaal 5-10 minuten per onderwerp.

• Het gesprek sturen is een taak op zich en vraagt de nodige ervaring. Zo moet je de discussie bijsturen als de respondenten erg afdwalen of als iemand anderen niet laat uitpraten.

• Je hebt kans dat één persoon meer aan het woord is en dat anderen daardoor ondergesneeuwd raken. Als je dit niet goed bijstuurt, zijn je data minder representatief voor de hele groep.

• Er is een grote kans op sociaal-wenselijke antwoorden (meer dan bij een-op-een-interviews) door de groepsdruk.

• Er kunnen discussies of conflicten ontstaan. Daar moet je als onderzoeker wel op ingespeeld zijn en die moet je kunnen oplossen. 

• Je hebt kans dat mensen uit de groep informatie van anderen doorvertellen. Je kunt niet volledig garanderen dat alles wat besproken is vertrouwelijk blijft. Hoewel je hier afspraken over kunt maken met de deelnemers, weet je nooit 100% zeker dat mensen de informatie daadwerkelijk voor zichzelf houden. 

Een focusgroep-interview kan een heel geschikte onderzoeksmethode zijn, maar soms zijn andere onderzoeksmethoden beter passend bij je onderzoeksvraag. Op onze site vind je meer informatie over de verschillende onderzoeksmethoden. 

Lees bijvoorbeeld ook onze artikelen over deze methoden:

• interviews;

• enquêtes;

• experimenteel onderzoek;

• literatuuronderzoek;

• observatief onderzoek.