Wat is een inhoudsanalyse?

Inhoudsanalyses zijn een onderzoeksmethode waarmee je gesproken of geschreven teksten of visuele informatie analyseert. Op die manier ontdek je patronen. Deze onderzoeksmethode kan kwalitatief, maar ook kwantitatief zijn. Het idee is altijd dat je informatie “codeert” om op basis daarvan tot een antwoord op je onderzoeksvraag te komen. Wat houdt inhoudsanalyse exact in en hoe ga je hierbij te werk?

Een inhoudsanalyse (ook wel “content analysis”) is een vorm van data-analyse waarmee je door het coderen van teksten tot resultaten komt. Onder “teksten” kan overigens van alles vallen: geschreven teksten, gesproken teksten en ook visuele “teksten” (zoals foto’s of films). In het materiaal dat je onderzoekt codeer je thema’s, concepten of woorden. Die coderingen vormen de basis voor je analyse.
Een inhoudsanalyse kan zowel een vorm van kwantitatief onderzoek als een vorm van kwalitatief onderzoek zijn. Bij een kwantitatieve inhoudsanalyse druk je de informatie uit in cijfers. Je gaat dan bijvoorbeeld het aantal keer tellen dat je een bepaald thema of een woord in een tekst ziet terugkomen. Bij een kwalitatieve inhoudsanalyse houd je je vooral bezig met informatie interpreteren en begrijpen. Je analyseert dan bijvoorbeeld meningen of culturele verwijzingen.

Je kunt een inhoudsanalyse gebruiken om het effect of de boodschap van communicatie binnen een bepaalde context beter te begrijpen. Inhoudsanalyse is passend binnen allerlei vakgebieden. Zo wordt het veel gebruikt in communicatie- en mediastudies, antropologie, psychologie, sociale wetenschappen en taalkunde. 

Via inhoudsanalyse krijg je bijvoorbeeld zicht op:

• patronen in communicatie;

• manieren van communiceren over een bepaald onderwerp;

• de intenties van een persoon, groep of organisatie;

• normen en waarden;

• overtuigingstechnieken;

• de reacties op communicatie-uitingen;

• historische ontwikkelingen in communicatie;

• manieren waarop autoriteit of rollen tot uiting komen in gesprekken.

Met kwantitatieve inhoudsanalyse kun je in cijfers uitdrukken hoe vaak bepaalde concepten, onderwerpen of woorden voorkomen in een tekst. Je telt bijvoorbeeld hoe vaak een bepaalde overtuigingstechniek in politieke speeches voorkomt en of dit effect heeft op wel/niet de verkiezingen winnen. Dankzij statistiek kun je uitspraken doen over de significantie van je gevonden resultaten. 

Bij een kwalitatieve inhoudsanalyse verdiep je je in de betekenis van woorden en concepten in een tekst. Hiermee onderzoek je bijvoorbeeld met welke woorden politici over een bepaald thema spreken.

Elke onderzoeksmethode heeft voor- en nadelen. De belangrijkste voordelen van een inhoudsanalyse als methode zijn:

• Je rol als onderzoeker beïnvloedt de data niet, doordat je gesprekken of teksten op een later moment (nadat deze hebben plaatsgevonden of zijn gemaakt) analyseert.

• Je kunt deels zelf bepalen welke procedure je volgt. Daardoor kun je jouw onderzoek goed afstemmen op de data die je onderzoekt.

• Je kunt inhoudsanalyse heel systematisch uitvoeren. Dat verhoogt de betrouwbaarheid en zorgt voor repliceerbare en reproduceerbare resultaten.

• Het scheelt tijd dat je de data niet zelf hoeft te verzamelen (bijvoorbeeld via een experiment), maar gebruikmaakt van al bestaande teksten.

Er kleven ook nadelen aan een inhoudsanalyse, namelijk:

• Het is lastig om volledig objectief te kijken naar de data, omdat je als onderzoeker zelf de teksten bekijkt en codeert. Dat kan invloed hebben op de betrouwbaarheid en validiteit van de resultaten.

• Je loopt het risico te veel te focussen op kleine onderdelen van een tekst (zoals losse zinsdelen). Dan verlies je de context uit het oog.

• Coderen kost veel tijd, zeker als je dit handmatig doet.

Hoe voer je een inhoudsanalyse goed uit? Wanneer je een inhoudsanalyse als methode voor je onderzoek kiest, doorloop je de volgende stappen:

1. Stel je onderzoeksvraag vast. Zorg voor een goed afgebakende en relevante vraag.

2. Kies het materiaal dat je gaat analyseren. Stel hierbij inclusiecriteria vast (criteria om te bepalen welke teksten je wel en welke je niet meeneemt). Kijk voor het afbakenen van je materiaalselectie bijvoorbeeld naar de datum van publicatie of naar het medium waar de tekst in staat. Soms zal je alle beschikbare teksten onderzoeken die aan je criteria voldoen. Als dat heel veel teksten zijn, trek je een steekproef.

3. Bepaal het niveau van analyse. Stel vast op welk niveau je de teksten analyseert. Kijk je bijvoorbeeld naar losse woorden, naar zinsdelen of naar thema’s die aan bod komen in de teksten? 

4. Stel vast hoe je gaat coderen. Bij coderingen werk je vaak met categorieën. Een categorie kan van alles zijn. Denk aan ‘empathisch’ of ‘afwijzend’, maar ook ‘40 jaar oud’ of ‘50 jaar oud’ of de naam van de persoon die besproken wordt. Naast die categorieën, moet je ook bepalen volgens welke regels je gaat coderen. Dat is vooral belangrijk als je categorieën hebt die naar concepten verwijzen (zoals ‘empathisch’). Leg dan vast wanneer je iets als ‘empathisch’ codeert en wanneer niet. 

5. Ga aan de slag met coderen. Dit kun je handmatig doen, maar je kunt ook software gebruiken als Atlas.ti of QSR NVivo. Die tools zijn met name handig als je objectieve categorieën hebt en een kwantitatieve inhoudsanalyse uitvoert.

6. Doe de analyse. Als je klaar bent met het coderen, bekijk je alle gevonden gegevens. Probeer hierin patronen te vinden. Dat doe je bij een kwantitatieve inhoudsanalyse vaak met statistiek. Bij een kwalitatieve inhoudsanalyse ga je zelf de resultaten interpreteren.

      7. Trek conclusies. Vervolgens trek je op basis van de gevonden resultaten conclusies. In het conclusiehoofdstuk geef je antwoord op de      onderzoeksvraag en op de eventuele deelvragen.

Naast inhoudsanalyses bestaan er nog meer vormen van data-analyse die je kunt toepassen. Verdiep je zeker in de verschillende onderzoeksmethoden, de manieren van dataverzameling en het thema data-analyse in het algemeen. 

Daarnaast kun je hieronder meer lezen over diverse soorten analyses:

• meta-analyse;

• statistische analyse;

• tekstuele analyse;

• thematische analyse.