Een literatuurstudie voor je scriptie

Een onderzoeksmethode die je kunt gebruiken voor je scriptie, is de literatuurstudie. Dit wordt ook wel ‘literatuuronderzoek’ genoemd. Het houdt in dat je op basis van bestaande literatuur je onderzoeksvraag gaat beantwoorden. Je verzamelt hiervoor veel verschillende bronnen om zo tot een weloverwogen antwoord op je onderzoeksvraag te komen. Overigens is een literatuurstudie soms ook onderdeel van het theoretisch kader. Dan vormt het een opstapje voor je eigen onderzoek.

Bij een literatuurstudie ga je niet zelf data verzamelen via bijvoorbeeld een enquête, interviews of een experiment. In plaats daarvan verzamel je een groot aantal bronnen, bijvoorbeeld wetenschappelijke artikelen, boeken, essays of materiaal uit archieven. Die lees je kritisch door om ze vervolgens te bespreken in je scriptie.  

Een literatuurstudie is nooit een opsomming van alle bevindingen uit eerder onderzoek. Het is belangrijk dat je goed afweegt wat je wel en niet bespreekt en dat je ook kritisch kijkt naar de resultaten. Is het onderzoek bijvoorbeeld correct uitgevoerd? Welke kanttekeningen kun je erbij plaatsen? Hoe verhoudt de ene bron zich tot de andere bron?

Je scriptie kan enkel uit literatuuronderzoek bestaan, maar het is ook mogelijk dat je een literatuurstudie combineert met andere onderzoeksmethoden. Denk aan een combinatie van een literatuurstudie met een enquête of experiment. In dat laatste geval is het vaak zo dat je de eerdere literatuur bespreekt in het theoretisch kader en in het resultatenhoofdstuk ingaat op de resultaten van je eigen onderzoek. In de discussie vergelijk je vervolgens jouw eigen resultaten met de resultaten uit eerder onderzoek.

Als je literatuurstudie onderdeel is van een groter geheel, houd je het meer beknopt. Het eerdere onderzoek dient dan vooral als opstapje om bijvoorbeeld je hypotheses op te baseren en om jouw onderzoek op voort te bouwen.

Aangezien je maar beperkt de tijd hebt om een scriptie te schrijven, kun je vaak niet alle mogelijke literatuur verzamelen en bespreken. Keuzes maken is dan ook belangrijk. Literatuuronderzoek pak je met deze 6 stappen goed aan.

1. Oriënteer je op het onderwerp

Als eerste lees je je in het onderzoeksonderwerp in. Wat kun je er zoal over vinden? Waar is al onderzoek naar gedaan? Lees een paar recente publicaties in detail door, zodat je alvast een beeld krijgt bij het onderwerp.

2. Bepaal de zoekcriteria voor de literatuur

Tijdens het lezen van de publicaties kun je alvast aantekeningen maken van mogelijk interessante zoektermen. Dat zijn termen die je straks gaat gebruiken om relevante literatuur te vinden over jouw onderwerp. Die geven ook richting aan welke literatuur je wel en niet meeneemt in je onderzoek.

Voor de zoektermen kijk je vaak ook naar je probleemstelling en de onderzoeksvraag en deelvragen. Cruciale termen die daarin voorkomen, zijn vaak ook belangrijk voor de zoekwoorden die je kiest.

Stel: jij doet onderzoek naar de samenvattingsvaardigheden van studenten. Dan zijn passende zoektermen bijvoorbeeld ‘samenvatten’, ‘uittreksel maken’, ‘samenvatting schrijven’ en ‘samenvatten universiteit’.

Let op: zoek ook op de Engelse vertaling van deze zoektermen (tenzij je een belangrijke reden hebt om dat niet te doen). Op die manier kun je zoveel mogelijk literatuur vinden.

Verder kun je nadenken over andere zoekcriteria. Vink bijvoorbeeld aan dat je alleen artikelen wilt vinden die in de laatste twintig jaar zijn gepubliceerd als dit voor jouw onderzoek belangrijk is.  

3. Zoek passende literatuur voor de literatuurstudie

Aan de hand van de criteria ga je op zoek naar passende bronnen voor je literatuurstudie. Hiervoor kun je databases gebruiken als Google Scholar, de online bibliotheek van jouw universiteit of hogeschool of JSTOR (een online bibliotheek waarin alle academische tijdschriften, boeken en primaire bronnen staan). Voor het vinden van passende bronnen gebruik je jouw gekozen zoektermen.

Dit zijn vier tips om de juiste bronnen te vinden:

• Heb je een interessante bron gevonden van een auteur met expertise binnen dit vakgebied? Kijk of deze auteur meer relevante bronnen heeft geschreven.
• Gebruik de sneeuwbalmethode. Dat betekent dat je in de literatuurlijst van gevonden bronnen kijkt en die bronnen ook weer raadpleegt.
• Houd er rekening mee dat je het beste recente literatuur kunt raadplegen. Een valkuil van de sneeuwbalmethode is dat je veel wat oudere bronnen vindt.

• Soms krijg je in eerste instantie alleen een samenvatting van het artikel te zien. Log dan in met je universiteits- of hogeschoolaccount. Op die manier kun je wellicht toch gratis het hele artikel lezen en downloaden. 

Sla alle gevonden literatuur op en geef deze een passende benaming, zodat je de bronnen straks op één plek kunt terugvinden.

4. Beoordeel de gevonden literatuur

Niet alle literatuur die je hebt verzameld, zal relevant en kwalitatief in orde zijn. Bovendien kun je niet alle literatuur bespreken in je scriptie. Maak daarom een selectie van de beste bronnen die je in jouw scriptie wilt meenemen.Kijk daarvoor onder meer naar het volgende:

• Beoordeel of de bron daadwerkelijk relevant is voor jouw onderzoeksvraag of probleemstelling. Dit kun je vaak al beoordelen op basis van de samenvatting en conclusie van de publicatie.
• Gebruik bij voorkeur alleen wetenschappelijke bronnen en kies met name bronnen uit vooraanstaande wetenschappelijke tijdschriften.
• Pas op met online bronnen van websites of blogs. Deze zijn vaak minder betrouwbaar, enkele uitzonderingen daargelaten.
• Kijk hoe vaak de bron is geciteerd (vooral bij iets oudere bronnen). Dat kan ook wat zeggen over de kwaliteit ervan.
• Ga na wie de auteur is. Is dit iemand die vaker onderzoek doet naar jouw onderwerp? Is deze persoon aangesloten bij een universiteit, hogeschool of onderzoeksinstituut?
• Focus vooral op recente literatuur. Bepaal eventueel wat het uiterste jaartal is waaruit een publicatie mag komen om het mee te nemen in je onderzoek.

5. Voer de literatuurstudie uit

Nu ga je de literatuur daadwerkelijk in detail lezen en deze vervolgens bespreken in je scriptie. Verzamel je naast de literatuurstudie zelf data? Dan beschrijf je de literatuurstudie vaak in de probleemanalyse of in het theoretisch kader.

Maak tijdens het lezen van de artikelen aantekeningen in een Word-document over punten die van belang zijn voor je onderzoek. Uiteraard kun je ook digitale markeringen aanbrengen in de artikelen (bijvoorbeeld via Adobe). Kijk tijdens het lezen goed naar de resultaten en conclusies, maar vraag je ook af wat eventueel minder sterke punten zijn van het onderzoek. Hoe verhouden de verschillende artikelen zich tot elkaar? Op welke theorieën zijn ze gebaseerd?

Op basis van dat alles kun je daarna de gevonden literatuur bespreken in je scriptie. Vaak krijg je hier van je scriptiebegeleider handvatten voor. Het is in elk geval belangrijk dat er een logische structuur te zien is in jouw bespreking van de literatuur. Denk aan één van de volgende structuren:

• Bespreek de bronnen in chronologische volgorde, zodat veranderingen door de tijd heen zichtbaar worden.
• Bespreek de bronnen thema voor thema.
• Ga eerst in op verschillende studies die met dezelfde methode zijn opgezet en bespreek daarna diverse bronnen die allemaal een specifieke andere methode gebruiken.
• Ga in op verschillende theorieën en bespreek eerst alle bronnen die bij één theorie passen, dan bronnen die uitgaan van een volgende theorie, etc.

6. Voeg de correcte bronvermeldingen toe

Deze stap zet je bij voorkeur al tijdens het uitvoeren van de literatuurstudie. Noteer steeds direct uit welke bron bepaalde informatie komt. Dan weet je zeker dat je niet vergeet om bij geciteerde of geparafraseerde informatie de juiste bronvermelding toe te voegen. Zo voorkom je plagiaat, wat cruciaal is voor elke scriptie en ieder essay.

De meeste studies werken hiervoor met de APA-stijl. Studenten van juridische opleidingen volgen meestal de Leidraad voor juridische auteurs, een referentiestijl die iets anders in elkaar zit.

Voor een correcte bronvermelding kun je de gratis bronnengenerator van AthenaCheck gebruiken. Wil je zeker weten dat je geen fouten maakt in je bronvermeldingen? Laat dan je bronnen checken door onze ervaren editors. Al voor een klein bedrag per bron!