Grounded theory

Grounded theory is een methode van onderzoek doen waarbij je eerst data verzamelt en daar vervolgens een theorie op baseert. Je komt vanuit de data tot een theorie over een onderwerp waar vaak nog relatief weinig over bekend is. Hoe werkt grounded theory precies? Hoe pas je deze methode toe? We leggen het stap voor stap uit.

Grounded Theory is een manier van onderzoek doen waarbij je een theorie gaat formuleren op basis van geanalyseerde data. Die data kun je via kwalitatief of kwantitatief onderzoek verzamelen. Hiervoor moet je een aantal stappen doorlopen. Je moet bijvoorbeeld voldoende data verzamelen en je moet de theorie toetsen aan bestaande wetenschappelijke literatuur. Zo kom je tot een valide theorie.

Deze methode van onderzoek doen past bij inductief onderzoek. Dit houdt in dat je eerst data verzamelt en op basis daarvan tot een theorie komt. Vaak gebruik je inductief onderzoek als er nog relatief weinig over een onderwerp bekend is.

Bij grounded theory ben je niet, zoals bij de meeste onderzoeksmethodes, klaar nadat je een vaste reeks stappen hebt doorlopen. Het onderzoeksproces is circulair. Dat betekent dat je het proces meerdere keren doorloopt. 

De stappen voor grounded theory zijn als volgt:

1. Conceptuele theorie

Je verdiept je eerst in bestaande literatuur over jouw onderzoeksonderwerp. Op basis daarvan ontwikkel je een conceptuele theorie. Dit is een eerste concept voor een theorie, waarin de belangrijkste variabelen terugkomen. 

De conceptuele theorie helpt je om straks voor de juiste variabelen data te verzamelen. Je gaat de theorie later, na de dataverzameling en data-analyse, verder aanscherpen.

2. Doelgroepbepaling

Vervolgens bepaal je onder welke doelgroep je onderzoek gaat doen. Je verzamelt data bij een aantal mensen uit die doelgroep (de steekproef). Die steekproef bestaat uit een bepaald aantal personen die aan een bepaald criterium voldoen. 

Let op: soms blijkt later dat je steekproef groter moet zijn, omdat je nog niet voldoende data hebt verzameld om tot een theorie te komen.

3. Dataverzameling

Vervolgens ga je data verzamelen. Dat doe je bijvoorbeeld door enquêtes of interviews af te nemen of via een kwalitatieve onderzoeksmethode zoals observaties. Kies de methode van dataverzameling die past bij jouw onderzoeksvraag. 

Het idee is dat je doorgaat met data verzamelen totdat je theoretische saturatie hebt bereikt. Dit houdt in dat je zó veel data hebt verzameld dat je geen nieuwe informatie meer haalt uit extra data of dat je geen nieuwe categorieën meer kunt vaststellen. Als later blijkt dat je bepaalde resultaten nog niet kunt verklaren, heb je mogelijk extra data nodig.

Let op: houd tijdens het verzamelen en analyseren van de data bij waar je tegenaan loopt of welke keuzes je maakt. Dit noem je “memo’s”. Bij grounded theory voeg je die vaak later ook toe als bijlage bij je scriptie of paper. Zo maak je het onderzoek repliceerbaar en reproduceerbaar. Ook krijg je zo zelf inzicht in jouw gedachten tijdens het onderzoek doen.

4. Data-analyse

De data-analyse is een belangrijke stap bij grounded theory. Je moet dit ook op een vaste manier aanpakken. Daarbij ga je de data coderen. Bij grounded theory codeer je data op drie verschillende manieren (in deze volgorde):

1. Open codering. Je geeft relatief vage en open codes aan dingen die je in de data tegenkomt (op basis van vragen als ‘Waarover wordt iets gezegd?’). Je hoeft nog niet specifiek te zijn bij de codes. Die eerste codes kunnen al suggesties opleveren om je conceptuele theorie op aan te passen.

2. Axiale codering. Geef codes mee die bedoeld zijn om tot categorieën te komen. Hiervoor kijk je hoe bepaalde codes zich tot elkaar verhouden. Is er bijvoorbeeld sprake van een oorzaak en gevolg? Een probleem en oplossing? Twee fenomenen die onder dezelfde paraplu vallen? Probeer op basis van die verbanden tot nieuwe codes te komen. Noteer in je memo hoe je tot de axiale codes bent gekomen. 

3. Selectieve codering. Bij selectieve codering ga je de axiale categorieën combineren. Kijk hiervoor wat de rode draad in de coderingen is en kijk hoe je codes kunt combineren. Stel: jij hebt een axiale categorie ‘niet kunnen inslapen’ en een axiale categorie ‘nachtmerries’. Dan kun je die twee samenvoegen tot één categorie: ‘slaapproblemen’.

5. Aanscherping van de theorie

Nu je data hebt verzameld en geanalyseerd, ga je de data naast de conceptuele theorie leggen. Het idee is dat je op die manier toetst of de conceptuele theorie nog steeds klopt of dat je die moet bijschaven. Soms is zelfs een compleet nieuwe theorie nodig, omdat de data een ander beeld geven dan je aanvankelijk dacht. 

6. Toetsing van de theorie

Daarna ben je er nog niet. Nu ga je toetsen of jouw nieuwe theorie overeenkomt met bevindingen uit de literatuur. Je gaat dus op zoek naar bewijs waarmee je je theorie kunt bevestigen of ontkrachten.

Als je geen bewijs kunt vinden om de theorie mee te ontkrachten, dan is jouw theorie valide. Je theorie vormt dan een goed uitgangspunt voor vervolgonderzoek (dat jij zelf uitvoert of waarvoor je suggesties doet die andere onderzoekers kunnen oppakken). Ook vormt deze theorie een startpunt voor een adviesrapport of aanbevelingen. 

Als er wel ontkrachtend bewijs is, dan ga je opnieuw data verzamelen en analyseren en doorloop je opnieuw de verschillende stappen. 

Bij de methode van grounded theory is het belangrijk om op het volgende te letten:

• Trek je steekproef via een theoretische steekproeftrekking. Dit betekent dat je nieuwe data blijft verzamelen totdat je voldoende informatie hebt om tot een theorie te komen.

• Noteer je bevindingen, gedachten en keuzes op (digitale) memo’s. Bewaar die ook. Ze zijn een belangrijk onderdeel van de totstandkoming van je theorie.

• Ga door met data verzamelen totdat er sprake is van theoretische verzadiging. Dit betekent dat je zo veel categorieën of data hebt gevonden dat er geen nieuwe informatie meer bij komt als je extra data ontvangt. Je dataverzameling is dan verzadigd. “Saturatie” heet dat. 

Grounded theory is één van de mogelijke methodes om onderzoek te doen. Je kunt bijvoorbeeld ook een case study doen, kiezen voor etnografisch onderzoek of experimenteel onderzoek doen. Lees op onze site meer over de diverse onderzoeksmethodes en over het maken van een goed onderzoeksplan.