Discoursanalyse

Discoursanalyse is een onderzoeksmethode voor kwalitatief onderzoek. Je onderzoekt er gesproken of geschreven taal mee, in relatie tot een bepaalde sociale context. Deze methode wordt met name in de geesteswetenschappen en bij sociale wetenschappen gebruikt. Wat houdt discoursanalyse precies in en hoe voer je discoursanalyse goed uit? We laten het je stap voor stap zien.

De betekenis van discoursanalyse is als volgt: het is een methode voor kwalitatief onderzoek waarbij je gesproken of geschreven taal binnen een specifieke sociale context onderzoekt. Daarmee krijg je bijvoorbeeld inzicht in de communicatie binnen bepaalde groepen, in verschillende vormen van taal, in culturele conventies en in hoe mensen spreken over meningen, normen en waarden.

Je gebruikt discoursanalyse om te onderzoeken hoe mensen taal in een specifieke sociale context gebruiken om daarmee bepaalde doelen te bereiken, zoals mensen overtuigen, emotioneren, inspireren of ergens toe aanzetten. 

Een essentieel onderdeel van discoursanalyse is dat je bij de analyse van het taalgebruik de sociale context meeneemt. Dat onderscheidt discoursanalyse van veel andere typen taalkundige analyses. Je kijkt bijvoorbeeld hoe mensen met taal betekenis geven binnen een subcultuur of in een specifieke setting, zoals een Tweede Kamer-debat, een politieverhoor of een arts-patiëntgesprek. 

Je kunt discoursanalyse voor zowel geschreven als gesproken taal gebruiken. Meestal kijk je hierbij naar een groter geheel, zoals een volledig gesprek of een reeks berichten. Discoursanalyse komt onder andere veel voor bij talenstudies, psychologie, antropologie en diverse andere geesteswetenschappelijke of sociale studies. Discoursanalyse is een vorm van tekstanalyse. 

Met discoursanalyse kun je allerlei taaluitingen onderzoeken. Voorbeelden daarvan zijn:

• gesprekken;

• artikelen in kranten of tijdschriften;

• reacties onder een online nieuwsartikel;

• forumberichten en reacties daarop;

• overheidsdocumenten;

• social-media-posts;

• interviews;

• teksten in boeken;

• speeches.

Een voorbeeld van discoursanalyse is conversatieanalyse. Dit betekent dat je gesprekken regel voor regel analyseert om zo de gespreksconventies en het verbale en non-verbale gedrag van gesprekspartners in kaart te brengen. 
Deze methode kun je bijvoorbeeld toepassen op politieverhoren. Door de gesprekken regel voor regel (en inclusief non-verbale communicatie, zoals intonatie of stiltes) te analyseren, kun je onderzoeken in hoeverre een politieagent de verdachte vrij laat bij de beantwoording van verhoorvragen of de verdachte juist woorden in de mond legt. 

Bij deze vorm van onderzoek maak je eerst transcripten van de verhoren (uiteraard nadat je toestemming hebt gekregen van alle betrokkenen om de verhoren anoniem te gebruiken). Daarna ga je de gesprekken zin voor zin analyseren om daarin patronen te herkennen. In het resultatenhoofdstuk beschrijf je die patronen aan de hand van voorbeelden uit het gesprek. Op basis daarvan beantwoord je in het conclusiehoofdstuk de onderzoeksvraag.

Discoursanalyse verloopt niet zo systematisch als bijvoorbeeld inhoudsanalyse. Er zijn allerlei vormen van discoursanalyse mogelijk. Bovendien is discoursanalyse soms een inductieve manier van onderzoek doen. Je bekijkt dan eerst de data om daarin patronen te ontdekken en zo tot een patroon en hypothese te komen.

Over het algemeen kun je het onderstaande stappenplan gebruiken voor je discoursanalyse.

Stap 1. Stel je onderzoeksvraag vast

Je onderzoek start met een goede onderzoeksvraag. Dat is de vraag waar je onderzoek over gaat. Deze vraag moet goed afgebakend, specifiek en relevant zijn.

Stap 2. Verzamel je materiaal

Vervolgens bepaal je met welk materiaal je de onderzoeksvraag gaat beantwoorden. Je kunt hiervoor gebruikmaken van grote hoeveelheden materiaal (bijvoorbeeld 500 social-media-posts), maar een kleinere steekproef kan ook. Het hangt van de onderzoeksvraag en focus af hoeveel materiaal nodig is om jouw vraag te beantwoorden.

Stap 3. Verdiep je in de context

Bij discoursanalyse plaats je het discours altijd in een bredere context. Dat kan een sociale, maar ook een historische context zijn. Lees je in deze context in, bijvoorbeeld door te onderzoeken hoe bepaalde gesprekken verlopen, hoe het forum (waarop jij berichten analyseert) is ingericht of hoe een specifiek social-media-platform meestal wordt gebruikt.

Daarnaast voer je een literatuurstudie uit om meer over het onderwerp uit je onderzoeksvraag te weten te komen. Die informatie gebruik je om het theoretisch kader te schetsen en om eventueel hypotheses op te stellen. 

Stap 4. Analyseer de data om patronen te herkennen

Vervolgens ga je de data uitgebreid bekijken om bepaalde patronen te herkennen. Vaak maak je bij discoursanalyse gebruik van categorieën, labels of thema’s om zo de data te kunnen analyseren. 

Patronen herkennen kan ‘m bijvoorbeeld zitten in woorden markeren die naar bepaalde meningen of thema’s verwijzen. Andere voorbeelden van patronen zijn stiltes die vaak volgen op een lastige vraag, het gebruik van bepaalde emoji’s of manieren van reageren op social-media-posts.

Stap 5. Beschrijf de resultaten

Vervolgens kom je via de patronen, thema’s en categorielabels tot resultaten. Jouw beschrijving van de gevonden patronen ondersteun je met voorbeelden uit de data.

Stap 6. Beantwoord je onderzoeksvraag in de conclusie

Uiteindelijk kom je via de resultaten tot een antwoord op de onderzoeksvraag. Je beantwoordt deze vraag in het conclusiehoofdstuk. Benoem daarnaast in het discussiehoofdstuk eventuele beperkingen van je onderzoek en suggesties voor vervolgonderzoek. 

Er bestaan, naast discoursanalyse, nog allerlei soorten onderzoeksmethodes. Denk maar aan interviews en enquêtes. Lees op onze site zeker meer over diverse typen kwalitatieve en kwantitatieve analyses om je hier verder in te verdiepen:

• meta-analyse;

• statistische analyse;

• inhoudsanalyse;

• thematische analyse.

Verdiep je daarnaast zeker in ons algemene artikel over data-analyse met nog meer uitleg over hoe je data met een passende methode analyseert.